کتاب جعبه سیاه

کتاب جعبه سیاه نگاهی نو به یادداشت های امیر اسدالله علم سید محمدحسین راجی که چاپ اول آن را انتشارات معارف در سال ۱۳۹۹ روانه بازار کرده است. شما با خواندن این مقاله به این آمادگی می‌رسید که خرید کتاب جعبه سیاه را از کتابفروشی آنلاین جریان کتاب به صورت اینترنتی انجام دهید.

معرفی کتاب جعبه سیاه

خاطرات و یادداشت های علم توسط خودش به صندوق اماناتی دراروپا سپرده شده .این یادداشت ها سال‌ها بعد توسط علینقی عالیخانی وزیر دارایی او، در خارج از ایران ویراستاری شده و نشر یافته است . از این روی از شائبه دخالت فرآیند‌های سیاسی در تولید و انتشار، به دور مانده است.

کتاب جعبه سیاه به بررسی این خاطرات علم به صورت موردی و عنوانی می پردازد و به اسناد و یادداشت ها استناد میکند. نثرکتاب بسیار روان و راحت است و ژانرتاریخی از نوع تاریخ انقلاب اسلامی دارد.

چرایی و اهمیت خرید کتاب جعبه سیاه

خرید کتاب جعبه سیاه و خواندن آن را به همه کسانی که به تاریخ ایران و ناگفته های رژیم پهلوی از زبان خودشان علاقه دارند توصیه می کنیم.

از جمله ویژگی هایی که درکتاب جعبه سیاه بررسی می‌شود:

• ویژگی ها و ماهیت درونی رژیم پهلوی
• اقدامات و کارها و تصمیمات حکومتی
• بررسی برخی نکات شاخص شخصیتی خاندان پهلوی
• اشاره به فساد اخلاقی درباریان با ذکر اسناد از زبان خودشان
• ضعف های اداری و حکومتی و عدم کفایت شاه و درباریان در اداره کشور و وابستگی به بیگانگان
• عقب ماندگی کشور در همه عرصه ها از جمله بهداشت و علم و… .

یکی از مهمترین منابع برای درک ماهیت رژیم پهلوی و ویژگی آن دوره مجموعه هفت‌جلدی یادداشتهای امیر اسدالله عَلَم است؛ وزیر دربار محمدرضا که از آشکار و نهان‌شان اطلاع داشت.

البته که عَلَم در همۀ یادداشت‌هایش به دخترش، رودی، وصیت کرده بود که به‌هیچ‌عنوان در زمان حیات خود و اربابش و برپایی رژیم پهلوی این اسناد منتشر نشود و شاید ۵۰ سال بعد از تاریخ حضور علم، آن‌ها را به چاپ برساند.

همسر اسدالله علم، خواهرشوهر اشرف پهلوی بود. ازاین‌رو، ارتباط تنگاتنگی با دربار داشت. از طرفی، با داشتن روابطی فراتر از دربار با شاه از مخفی‌ترین مسائل و اسرار شاه و خاندان پهلوی آگاه بود. علم در خاطراتش از خود شخصیتی منجی و دوستدار واقعی ملت ایران نشان داده و در تعریف و تمجید از شاه کم نگذاشته است.

از جمله نکات کتاب جعبه سیاه این است که دربار پهلوی و حکومتگران افرادی فاسد معرفی می‌شوند که امیدی به اصلاح آنها نیست و از شاه به‌عنوان دیکتاتور یاد می‌کند. اینکه افرادی که در اطرافش قرار گرفتند به منافع خویش می‌اندیشند و خود شاه نیز،  آگاهی لازم را برای ادارۀ امور کشور ندارد و اهل مشورت نیز، نیست.

از مسائل مهم بررسی‌شده در کتاب جعبه سیاه، سوء مدیریت و شیوه دیکتاتوری دولتمردان در رژیم پهلوی است. ناهماهنگی در برنامه‌های دولت و دستگاه‌های اجرایی موجب به‌هم‌ریختگی کارها شده است. شاه برای هیچ‌یک از مقامات حکومتی، شخصیت و ارزشی قائل نبود و همگان را تحقیر و به آن‌ها توهین می‌کرد.

این امر موجب می‌شد مقامات عالی حکومت، عقدۀ این تحقیر را در طبقات پایین‌دست خود اجرا کنند. همچنان که خود شاه نیز مردم را افرادی نادان می‌دانست که توانایی درک مسائل را ندارند و بسیار بی‌فکر هستند.

ازآنجاکه خود شاه با حمایت انگلیس و آمریکا به قدرت رسیده بود، ناچار بود رضایت آن‌ها را فراهم و منافع آن‌ها را تامین کند. جالب است که تمایلات و تصمیمات شاه با منافع بیگانگان هم‌جهت بود؛ ازجمله خرید انواع و اقسام تسلیحات جنگی که در پیوند با سیاست‌های آمریکا بود.

البته که در عین حال نسبت به دولتمردان و مردم ایران احساس خدایگانی و قدرت داشت در مقابل بیگانگان ضعیف و ناتوان بود و همه چیز خود را در دست آنها می‌دید .این سرسپردگی به بیگانگان در همه ابعاد حکومتی از تجارت گرفته تا انتخاب دولتمردانش دید می شد. احزاب نمایشی و تمایل شاه به برقراری احزاب دولتی دلخواه خود نیز یکی از مسائلی است که علم را بسیار کلافه می کرد .در اعترافات علم به فساد اقتصادی و ولخرجی های بی روی درباره اشاره شده است آن هم در شرایطی که مردم با مشکلات عمرانی و زیرساختی و اقتصاد درگیر بودند .دربار هواپیماها و هلیکوپترهای شخصی داشتند و مسافرت و تفریحات بسیار گران پر تجمل انجام می دادند.فساد اخلاقی شاه و درباریان و خود علمی از جمله موضوعاتی است که در خاطرات علم ذکر شده است .ازجمله دخترانی که برای شاه از کشورهای اروپایی مهیا می شد و این فسادها چیز تازه‌ای نبود بلکه از گذشته و کودکی این افراد وجود داشت و ادامه یافته بود.

شاه نگاه تحقیرآمیزی به زنان و نگاه منفی به مقوله خانواده داشت و سعادت را در نداشتن زن می دانست.

علم در خاطرات خودش خاندان پهلوی را نیز بررسی می‌کند. درباره رضاشاه می‌گوید: از ترس اینکه غربی‌ها به او عقب‌افتاده نگویند، دست به هر اقدامی می‌زد؛ حتی ناموس خودش را سربرهنه به نمایش می‌گذاشت.

…ملکه مادر با وجود سن زیادش اشتهای سیری‌ناپذیری در رفاه‌طلبی داشته است. اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی محمدرضا، به دورویی و جمع مال شهره بود و بسیار شیفتۀ قدرت بود. فرح پهلوی، همسر شاه، که از ویژگی‌های شاخصش عوام‌فریبی را نام برده است. گرچه اقدامات زیادی در اختلاس و فساد اقتصادی نیز دارد.

گزیده کتاب جعبه سیاه

چهارشنبه ۱۷ ۱۳۵۴” والاحضرت ثریا عریضه تقدیم کرده و استدعای خانه در پاریس کرده بودند امر فرمودند: «ترتیب آن را بده.»
یکشنبه ۱۲دی۱۳۹۲ «قدری راجب حضرت همایونی صحبت کردیم که ترتیبات دختر بازی ایشان در کیش فراهم شده. قدریخوشحال شدند.عرض کردم دو نفری که انتخاب شدن از بهترین دختران اروپا هستند.»
سه شنبه ۱۸ آذر ۱۳۴۸” ناهار مهمان والاحضرت اشرف بودم با روسا و مسئولین و وزرا که فکری برای تهیه پول مبارزه با بی سوادی بکنیم چون گفته ایم حدود ده سال دیگر بی سوادی را ریشه کن خواهیم کرد و حالا حساب میکنیم که ۷ سال دیگر بیسوادها دوبرابرعده فعلی خواهند بود.”

نقد کتاب جعبه سیاه

آنچه بنظر می‌آید این است که کتاب جعبه سیاه تقریباً خلاصه‌ای کوتاه از یاداداشت‌های هفت‌جلدی اسدالله علم است. به‌نوعی در همۀ کتاب نقل همان یاداشت‌ها آمده است و شاید بهتر بود کمی از نگاه دیگر درباریان به نقادی شخصیت علم و کارها و اقدامات او پرداخته شده و زوایای شخصیتی و کاری او را بررسی کند.

چراکه درواقع این یادداشت‌ها را می‌توان جزو مهم‌ترین اسناد به‌جامانده از دوران پهلوی دانست که نقد و تحلیل‌های فراوانی بر آن وارد است.

نکته مفید کتاب جعبه سیاه فصل بندی و عنوان بندی آن است و بگونه ای دیگر همین خلاصه گویی برای کسانی که وقت و انگیزۀ کافی جهت مطالعه کتاب هفت جلدی اصلی را ندارند مفید است.