کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر

کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر اثر یووال هراری است و نُه سال پیش، یعنی در سال ۲۰۱۱ در اسرائیل به زبان عبری و در سال ۲۰۱۴ به زبان بین‌المللی، یعنی انگلیسی انتشار یافت.

خرید این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

1. به پژوهشگران؛
2. به کسانی که اهل نقد و بررسی هستند؛
3. به کسانی که اهل تحلیل هستند؛
4. به علاقمندان مباحث علوم انسانی؛
5. به طلاب و روحانیون؛
6. به نویسندگان ارزشی که با فرهنگ و دین اسلام عجین‌اند؛
7. به صاحب‌نظران علوم انسانی؛
8. به علاقمندان به شناخت خط فکری صهیونیست‌ها؛
9. تمامی معادباوران خداشناس.

انتشارات نشر نو نیز در سال ۱۳۹۶ کتاب انسان خردمند را با ترجمۀ نیک گرگین منتشر کرد. از این اثر در کشورمان استقبال خوبی شد و در زمان کوتاهی در سال ۱۳۹۷ چاپ یازدهم آن‌هم روانۀ بازار شد.

کتاب انسان خردمند، تاریخ بشر از عصر باستان تا قرن بیست‌ویکم بررسی اجمالی می‌کند.

دربارۀ انسان خردمند تاریخ مختصر بشر

انسان خردمند در بخش‌های مختلف تاریخ

کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر چهار بخش اصلی دارد که در فهرست کتاب نیز این بخش‌ها را مشخص کرده است. پس از این چهار فصل، بخشی در کتاب وجود دارد که با عنوان یادداشت‌ها و نمایه عنوان‌گذاری شده است.

کتاب انسان خردمند افزون بر بخش‌های اصلی‌اش، دارای یک گاه‌شمار تاریخی نیز هست که از سیزده‌ونیم میلیارد سال قبل تا آینده را ترسیم کرده است.

از نظر هراری در این کتاب، تاریخ به چهار بخش تقسیم می‌شود و انسان در هر بخش، موقعیتی متفاوت با بخش دیگر داشته است. این بخش‌ها از این قرارند:

• بخش انقلاب شناختی؛
• بخش انقلاب کشاورزی؛
• بخش وحدت انسان‌ها؛
• بخش انقلاب علمی.

هراری در انسان خردمند به این موضوع پرداخته است: انسان‌های خردمند هم حیواناتی هستند که می‌توانند با انعطاف زیادی باهم تعامل کنند؛ برای همین هم توانسته‌اند بر جهان حاکم شوند. هزاران سال قبل انسان خردمند موجودی ناچیز بین سایر موجودات بوده است و بر طبیعت بیشتر از دیگر جانداران اثرگذار نبود؛

براساس آنچه هراری در این کتاب مطرح می‌کند، اولاً برخی تحولات زیستی، همچون تغییرات جسمی برای تطابق با محیط زیست و تغییراتی دیگر چون کشف آتش، توانایی‌های ساخت‌وساز و… انسان را با سرعت به رأس هرم جانداران فرستاده است.

حس برتری‌جویی بر محیط زیست و موجودات دیگر در انسان، از او موجودی بی‌رحم و پرخاشگر و خطرآفرین ساخته است. هراری با دلایلی بیان می‌کند که شاید انسان‌های باستان طی نسل‌کشی وسیعی گونه‌های دیگر انسان را منقرض کرده باشند.

در قسمتی از بخش انقلاب شناختی کتاب، چنین بیان می‌کند:

«…انسان خردمند نیز متعلق به یک خانواده است. این واقعیت پیش‌پاافتاده در گذشته یکی از پنهانی‌ترین اصرار تاریخ شده بود. انسان خردمند تا مدت‌ها ترجیح می‌داد خود را  از دیگر جانداران، بدون خواهر و برادر و مهم‌تر از همه، بدون پدر و مادر فرض کند؛ اما چنین نیست.

ما بخواهیم یا نخواهیم، متعلق به خانوادۀ بزرگ و شلوغ میمون‌ها هستیم. نزدیک‌ترین خویشاوندان ما، شامپانزه‌ها، گوریل‌ها و اورانگوتان‌ها هستند. شامپانزه‌ها به ما نزدیک‌ترند. همین 6میلیون سال پیش میمونی دو دختر زایید که یکی از آن‌ها مادربزرگ شامپانزه‌ها شد و دیگری مادربزرگ ما.»

او در کتاب به مقایسۀ انسان و حیوانات پرداخته و به ویژگی‌هایی در انسان همچون تفکر، راه‌رفتن روی دو پا، توانایی اختراع و اکتشاف، نوع زایمان و فرزندآوری، استفاده از ابزارآلات، مهارکردن آتش و… پرداخته است و چنین بیان می‌کند:

«وقتی انسان آتش را مهار کرد، بر نیرویی رام و بالقوه نامحدود احاطه یافت. انسان برخلاف عقاب، می‌توانست انتخاب کند که کِی و کجا آتش روشن کند و آن را برای مقاصد گوناگون به کار گیرد…. . یک زن می‌توانست به‌تنهایی با سنگ چخماق یا چوب آتش‌زنه کل یک جنگل را طرف چند ساعت به آتش بکشد. مهار آتش از تحولات آینده خبر می‌داد.»

انقلاب‌هایی که انسان خردمند را نجات داد

در کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر از انقلاب شناختی یاد کرده است که تقریباً هفتاد هزار سال پیش در گونه‌ای از انسان‌ها با نام هوموساپین به معنای انسان خردمند اتفاق افتاده است. هراری می‌گوید این انقلاب، باعث شد انسان خردمند درک بیشتری از محیطش به دست بیاورد و از نیروی عظیم تفکر و خیال‌پردازی بهره بگیرد و با گفتگو درمورد آن‌ها انسان‌های بیشتری را در گروه‌های بزرگ برای ایستادن در مقابل گونه‌های دیگر انسان گرد هم آورد.

دومین انقلابی که در این کتاب به آن اشاره شده است، انقلاب کشاورزی است. انقلاب کشاورزی حدود بیش از ده هزار سال قبل رخ داده است و انسان‌ها را از شکارچی‌بودن و مهاجرت‌های پیاپی با کاشت و داشت و برداشت محصولات کشاورزی و دامداری آشنا و به موجودی یکجانشین تبدیل کرد. این انقلاب باعث شد، غذای بیشتری در اختیار انسان قرار گیرد و جمعیت او را افزایش داد.

سومین انقلاب، حدود پنج قرن پیش رخ داد و آن انقلاب علمی بود. در کنار انقلاب علمی، انقلاب صنعتی و انقلاب بیوتکنولوژیکی و انقلاب صنعتی نیز رخ نمودند و در زندگی انسان‌ها تحولی را پدید آوردند که امروزه شاهد آثار و مصادیق آن هستیم. این تحولات تا جایی پیش رفت که امروزه انسان‌های نامیرا و سایبورگ‌ها (انسان‌های طبیعی‌مکانیکی یا انسان‌های طبیعی‌ماشینی) از سوژۀ فیلم‌های فانتزی به واقعیت نزدیک شده‌اند.

هراری در قسمتی از کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر سؤال‌هایی را مطرح می‌کند و ذهن خواننده را جهت می‌دهد؛ سؤال‌هایی نظیر:

«تصور کنید چقدر همه‌چیز فرق می‌کرد اگر نئاندرتال‌ها یا دنیسوایی‌ها پابه‌پای انسان‌های خردمند به بقای خود ادامه می‌دادند. در جهانی با چندین گونۀ مختلف انسانی کنار هم، چه فرهنگ‌ها و جامعه‌ها و ساختارهای سیاسی‌ای به وجود می‌آمد؟

مثلاً باورهای دینی چطور پیش می‌رفت؟

آیا سِفر پیدایش می‌گفت نئاندرتال‌ها از نسل آدم و حوا هستند؟

آیا به خاطر گناهان دنیسووایی‌ها کشته می‌شد و قرآن به همۀ انسان‌های پرهیزکار فارغ از گونه‌هایشان، جایگاهی را در بهشت اختصاص می‌داد؟

آیا نئاندرتال‌ها می‌توانستند به خدمت سپاه امپراتوری روم یا بوروکراسی عریض و طویل امپراتوی چین در آیند؟

آیا در اعلامیۀ استقلال آمریکا برابری همۀ اعضای جنس انسان حقیقتی بدیهی به شمار می‌رفت؟

آیا کارل ماکس کارگران همۀ گونه‌های انسانی را به اتحاد فرا می‌خواند؟

راز موفقیت انسان خردمند چه بود؟

ما چطور توانستیم با چنان سرعتی در سرزمین‌های دوردست با ویژگی‌های زیست‌بومی گوناگون استقرار یابیم؟

چگونه توانستیم همۀ گونه‌های دیگر انسانی را از صفحۀ روزگار محو کنیم؟

چرا حتی آن نئاندرتال‌های نیرومند و باهوش و مقاوم در برابر سرما نتوانستند از حملۀ بی‌امان ما جان سالم به در برند؟

این بحث‌ها هنوز داغ است.

محتمل‌ترین جواب همان چیزی است که این بحث را امکان‌پذیر می‌کند:

انسان خردمند جهان را بیش از هر چیز به مدد زبان منحصربه‌فردش تسخیر کرد!»

فهرست کتاب انسان خردمند تاریخ مختصر بشر

در بخش اولدر مورد این عناوین خواهید خواند:

• موجود بی‌اهمیت
• درخت دانش
• یک روز از زندگی آدم و حوا
• طوفان بزرگ

بخش دوم با عنوان انقلاب کشاورزی:

• بزرگ‌ترین فریب تاریخ
• ساختن اهرام
• اضافه بار حافظه
• در تاریخ عدالتی نیست

بخش سوم با عنوان وحدت بشر:

• پیکان تاریخ
• رایحه پول
• بینش‌های امپراتوری
• قانون دین
• راز موفقیت

بخش چهارم شامل عناوین زیر است:

• کشف نادانی
• پیوند علم و امپراتوری
• کیش سرمایه‌داری
• چرخ‌های صنعت
• انقلاب دائمی
• و تا آخر عمر به خوبی و خوشی زندگی کردند
• فرجام خردمند

• و کلام آخر: موجودی که خدا شد